Zich als ‘duurzaam’ en ‘groen’ presenterende organisaties doen er verstandig aan een kanariepietje aan boord te nemen als ze geloofwaardig willen blijven in deze tijd van sneuvelende reputaties
Mijnwerkers namen vroeger vanwege hun veiligheid een kanariepietje in een kooitje met zich mee de mijn in. Wanneer het pietje ophield met zingen en even daarna van zijn stokje viel, werd het tijd voor de kompels om vliegensvlug de mijn te verlaten vanwege niet direct waarneembare kolendampvergiftiging.
Pioniers, eigenaren en medewerkers van zich als duurzaam en circulair presenterende organisaties, die geloofwaardig willen zijn en als gevolg daarvan succesvol willen blijven, doen er goed aan permanent te waken voor een vergelijkbaar sluipende vergiftiging van hun beleids- en sturingsprocessen. Zij kunnen namelijk last krijgen van opspelende opvattingen en denkgewoonten, nog uit de oude wereld, waarvan ze zich veelal te laat bewust worden. Dit doet zich vooral voor als de zaken voorspoedig gaan en zich na enige tijd een zekere ontspanning van de participanten meester maakt. We zouden dit met enig recht van spreken een zelfgenoegzaamheidsvergiftiging kunnen noemen. Deze perfide vorm van zelf-misleiding komt opvallend vaak voor in ‘groene’ omgevingen.
‘Verborgen Bestuurders‘
In eerdere blogs heb ik opspelende oude opvattingen en denkgewoonten ‘Verborgen Bestuurders’ genoemd. ‘Verborgen’ omdat ze zich als verstekelingen nestelen in het besturingssysteem van de organisatie. Als een soort van automatische piloten met een GPS-bestemming die we weliswaar ooit zelf hebben ingevoerd maar dat inmiddels vergeten lijken te hebben. ‘Bestuurders’ omdat deze verborgen opvattingen en denkgewoonten in ons individuele en collectieve onderbewuste nog altijd invloed uitoefenen op de dagelijkse gang van zaken. Wij sturen heel bewust naar bepaalde uitkomsten toe maar ons schip – de organisatie – lijkt wel een heel eigen opvatting te hebben van die gewenste uitkomsten want zij blijkt op een onnavolgbare manier gewoon op andere uitkomsten af te sturen.
Ik heb er de afgelopen dertig jaar mijn werk van gemaakt met directieteams en met individuele managers die ‘Verborgen Bestuurders’ te detecteren en vervolgens te neutraliseren en definitief uit te schakelen. Zonder dat – leert mijn ervaring – zijn alle beleids- en veranderingsprogramma’s op hun best weggegooid geld en uiteindelijk, als blijkt dat ze niet werken, onnodig en uitermate kostbaar, contraproductief en frustrerend.
Het moderne kanariepietje voor organisaties die zich als groen en duurzaam presenteren: Jennifer Benson
Als moderne remplaçant van het kanariepietje beveel ik collega Jennifer Benson aan. Zij is een van de grondleggers van ‘we are stewards‘. Zij presenteert zich tegenwoordig als thenewbusinessasusual.nl.
Jennifer heeft zich er niet alleen in bekwaamd ‘Verborgen Bestuurders’ snel en adequaat op te sporen samen met de managementteams die ze begeleidt maar brengt ook nog wat extra’s mee. Het lot heeft haar indringend laten inzien en ervaren dat ‘groene organisaties’ – willen zij blijvend kunnen bloeien en groeien – uiteindelijk dienen toe te behoren aan zichzelf en niet aan degene(n) die ooit daarmee begonnen zijn, hoe succesvol hun initiatief op een gegeven moment ook lijkt. Jennifer heeft vier keer aan den lijve ervaren hoe het doen laten gelden van de – overigens in juridische zin rechtmatige – eigendomsrechten van oprichters en/of latere kapitaalverschaffers van de “duurzaam groene” organisaties waar zij voor werkte na enige tijd rampzalig uitwerkte en dat dit komt door een hardnekkige specifieke ‘Verborgen Bestuurder’ rondom ‘eigenaarschap’ die zich vanuit oud denken wil blijven bemoeien met de gang van zaken in organisaties die zich modern en vooruitstrevend wanen. Het ongemoeid laten van deze ‘Verborgen Bestuurder’ tast allereerst op een subtiele manier het (zelf-)vertrouwen aan van diegenen (managers en medewerkers) die hun energie, tijd, ziel en zaligheid geven aan het transformeren van een veelbelovend initiatief tot een bloeiende organisatie. Daarna tast het de resultaten van de organisatie zelf rechtstreeks aan. Dit vier keer van dichtbij meemaken heeft Jennifer Benson als kanariepietje gevormd en gelouterd. Het pleit trouwens voor dit kanariepietje dat het haar steeds wel haar baan koste, maar dat haar optimistische en vrolijke humeur daaronder niet geleden heeft. Integendeel, zij heeft haar ervaringen omgezet: allereerst in het inzicht hoe het mechanisme van de vergiftiging van binnenuit eigenlijk werkt en daarna in een oplossingen, die duurzame en groene organisaties nog tot in lengte van jaren zouden kunnen behoeden voor een voortijdig einde. Als ervaringsdeskundige weet Jennifer inmiddels als geen ander hoe de vergiftiging zich voltrekt en hoe dat de betrokkenen aanvankelijk ten enen male ontgaat precies zoals bij de aansluipende kolendampvergiftigingen in de kolenmijn. Die sluipende werking heeft te maken met de subtiliteit waarmee drie basis krachten achter de ontwikkeling van iedere startende organisatie op elkaar inwerken. De samenwerkende krachten die maken dat de organisatie groeit en bloeit, of juist niet.
We noemen ze hier kort, maar het gaat om hun wisselwerking:
- de mate waarin managers en medewerkers van een ‘duurzame’ organisatie op eigen kracht en gezag verbinding hebben en houden met de idee waarop de PURPOSE van de organisatie stoelt. Zodra en zo lang managers en medewerkers zich daarvan bewust zijn, blijft dit oorspronkelijke zuivere idee hen inspireren en blijft het op wonderlijke wijze daardoor ook kakelvers. De idee ‘we are stewards’ is een voorbeeld van zo’n inspirerende purpose. Het begrip ‘Rentmeesterschap’ is in zichzelf complex, maar je kunt het wel in drie minuten aan iedereen uitleggen waarbij een ieder ervaart dat dat er een enorme aantrekkingskracht vanuit gaat.
- de mate van VERTROUWEN die de participanten, managers en medewerkers, in zichzelf en in elkaar stellen als dragers en verzorgers van hun gezamenlijke purpose en de mate waarin dit vertrouwen doorwerkt in de manier waarop zij gedragsmatig met elkaar omgaan. Daarmee demonstreren zij in de praktijk voor zichzelf en anderen dat zij in staat zijn consequenties te trekken uit hun purpose door de manier waarop zij hun onderlinge gedoe en wrijvingen weten op te lossen.
- de mate waarin managers en medewerkers erin slagen zichzelf en elkaar te ondersteunen bij het realiseren van hun ECONOMISCHE OPDRACHT: de klant helpen zijn doelen te realiseren.
Wie deze drie basiskrachten in hun wisselwerking verstaat ziet meteen dat ‘steward ownership’ als zuivere idee de groei en bloei van organisaties enorm kan dienen, maar begrijpt tegelijkertijd dat vermenging/vergiftiging van ‘steward ownership’ als oorspronkelijk idee met oude ‘Verborgen Bestuurders’, diezelfde organisaties in de kern aantast.
Onderhandelen dus…
Kanariepiet Jennifer weet inmiddels beter dan wie ook dat, als het de oprichters/eigenaren van een organisatie lukt om hun eigenaarsrechten volhartig en welgemeend te verkopen aan hun organisatie, zij de groei en bloei van die organisatie een boost van jewelste geven. Jennifer is er in gespecialiseerd hen in juridische, mentale en spirituele zin te helpen een faire uitkoopsom uit te onderhandelen met hun eigen organisatie. Daarna kan die organisatie creatief en innovatief verder in haar oorspronkelijke win-win-modus. Het zijn dus de oprichters/eigenaren/kapitaalverschaffers die de sleutel in handen hebben voor een glorieuze toekomst van hun initiatief. De vergelijking met ouders die hun kind op een gegeven moment in vertrouwen durven loslaten en het daarmee zijn eigen leer- en levensweg gunnen is in dit opzicht veelbetekenend.
Deze vergelijking maakt ook inzichtelijk dat iedere heimelijke of geraffineerde poging van diezelfde oprichters/eigenaren/kapitaalverschaffers om via een achterdeurtje alsnog een claim te leggen op de toekomstige koers en revenuen van ‘hun’ organisatie als on-onderhandelbaar moet worden afgewezen. Hoe vernuftig en onschuldig zulke pogingen – soms met goeie bedoelingen en geheel onbewust – er ook uitzien, voor kanariepiet Jennifer is dit een no-go area: zij houdt onmiddellijk op met zingen. Simpelweg omdat dit de zuiverheid en daarmee de door-werking van de idee ‘steward ownership’ in de kern aantast en compromitteert. Anders dan de mythische Cassandra, die indertijd inzag dat haar dierbaren op het punt stonden een catastrofale vergissing te begaan maar hen dit niet duidelijk kon maken, maakt Jennifer op een vanzelfsprekende en welhaast vrolijke manier aan haar cliënten duidelijk hoe juridische garanties kunnen worden ingebouwd voor en door degenen die de eigenlijke idee van ‘steward ownership’ trouw willen blijven waardoor ‘steward ownership’ kan blijven dienen als blijvende waardecreatiemotor voor vele generaties na hen.
Zo zorgt Thenewbusinessasusual ervoor dat de oprichters/eigenaren/kapitaalverschaffers met verve en bewustzijn de verleiding weerstaan via slimme achterdeurtjes het oorspronkelijk zuivere idee van steward ownership te compromitteren en de werking ervan teniet te doen.
Maatschappelijke relevantie
Dat is maatschappelijk relevant omdat het niet de eerste keer is en ook niet de laatste keer zal zijn dat een oorspronkelijk zuiver idee, waar een grote aantrekkingskracht vanuit gaat: zoals ‘groen’, ‘circulair’, ‘duurzaam’ mensen aantrekt, die het succes ervan cosmetisch snel willen kopiëren zonder zich in de complementaire binnenkant te willen verdiepen, laat staan deze te willen verzorgen. Dat staat bekend onder de naam ‘green-washing’.
Als er via green-washing eenmaal voldoende mensen met de bal vandoor zijn gegaan zie je vervolgens dat iedereen zich teleurgesteld van de hele idee afwendt. ’T lijkt leuk maar ‘t werkt niet’ zeggen ze dan. Dat zijn zaken die met inschakeling van een kanariepietje voorkomen kunnen worden.